Θεοφάνια στην Επανομή: Ο στολισμός του «Θρόνου»
Με λαμπρότητα θα αναβιώσει και φέτος το έθιμο του στολισμού του Θρόνου. Συγκεκριμένα, την Παρασκευή, ανήμερα των Θεοφανίων, στις 10 το πρωί θα πραγματοποιηθεί πομπή των «Θρόνων» μέχρι την κεντρική πλατεία της Επανομής.
Πρόκειται για ένα παλιό και ιδιαίτερο έθιμο που αναβιώνει κάθε χρόνο τα Θεοφάνια στην Επανομή. Είναι ο στολισμός του λεγόμενου «Θρόνου» με πορτοκάλια και λεμόνια για τον αγιασμό των υδάτων.
Το χρονικό της προετοιμασίας
Την Παραμονή των Θεοφανίων, σήμερα (5/1), οι γυναίκες της Επανομής συγκεντρώνονται και ασχολούνται με τον στολισμό του «Θρόνου». Στην κορυφή του ο «Θρόνος» φέρει ένα ξύλινο ομοίωμα περιστεριού, που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα. Στη μέση φέρει τον σταυρό, επίσης διακοσμημένο με πορτοκάλια και λεμόνια και την εικόνα της Βάπτισης του Ιησού, στολισμένη μεγαλοπρεπώς. Τα εσπεριδοειδή τα διακοσμούν με καρφιά από γαρύφαλλο και χρυσόσκονη. Ο «Θρόνος» τοποθετείται στο κεντρικό κλίτος του Ναού. Από τον πολυέλαιο κρέμεται ένα στεφάνι με χρυσωμένα πορτοκάλια και λεμόνια, άνθη και χρωματιστές κορδέλες.
Η πομπή ανήμερα των Θεοφανίων
Την ημέρα των Θεοφανίων, μετά τη θρησκευτική ακολουθία, πραγματοποιείται πομπή και των τριών ενοριών προς την κεντρική πλατεία της Επανομής. Μπροστά από κάθε «Θρόνο» τοποθετείται το δοχείο του αγιασμού. Ο χώρος της πλατείας σχετίζεται με την ύπαρξη του πηγαδιού κατά τα προηγούμενα χρόνια. «Στο παρελθόν, όταν συγκεντρώνονταν οι «Θρόνοι» στην πλατεία, απελευθερώνονταν λευκά περιστέρια στον ουρανό», αναφέρει στο #ethermaikos ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Επανομής, Σπύρος Ζέρβας.
Και μετά τα Φώτα;
Πάντως το έθιμο, εκτός των άλλων, βοηθούσε και στην οικονομική ενίσχυση των εκκλησιών Μόλις τελείωναν οι εκδηλώσεις των Φώτων, οι ενοριακές επιτροπές κλήρωναν το στεφάνι που βρισκόταν στην κορυφή του «Θρόνου». Ακόμη, την επόμενη ημέρα, μέλη της εκκλησιαστικής επιτροπής της κάθε ενορίας μοιράζουν στους πιστούς τα εσπεριδοειδή-στολίδια. Συγκεκριμένα, αφήνουν σε κάθε σπίτι ένα πορτοκάλι και ένα λεμόνι από τον «Θρόνο» ως ευλογία. Από την πλευρά τους, οι Επανομίτες δίνουν ό,τι έχουν ευχαρίστηση υπέρ της ενορίας. Πρόκειται για μία παράδοση που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να λαμβάνει χώρα την επομένη των Θεοφανίων στην Επανομή.
Μόνο στην Επανομή στολίζεται ο «Θρόνος» με εσπεριδοειδή τα Θεοφάνια
Η Επανομή είναι η μοναδική περιοχή στην Ελλάδα που στολίζει τον «Θρόνο» με πορτοκάλια και λεμόνια για τον αγιασμό των υδάτων. Ωστόσο, ανάλογες περιπτώσεις στολισμού των ναών με εσπεριδοειδή συναντάμε και στο Λιτόχωρο Πιερίας, στα Βασιλικά, στο Μελισσοχώρι και στον Χορτιάτη.
Στο Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης παρατηρούμε το παλιό έθιμο του στολισμού του Ναού του Αγίου Γεωργίου με πορτοκάλια και κλαριά από κυπαρίσσια. Το κυπαρίσσι, ως γνωστόν, συμβολίζει την αιωνιότητα. Ακόμη, υπάρχει και το έθιμο των στολισμένων λευκών κεριών με πορτοκάλια, σύκα και «ξάφι» (φύλλο χρυσού), για πλούτο και αφθονία.
Η στολισμένη λαμπάδα των Θεοφανίων με πορτοκάλια, φύλλα και αποξηραμένους καρπούς αναβιώνει και στα Νταρνακοχώρια Σερρών. Εκεί υπήρχαν τα λεγόμενα «κηρούδια», που ετοίμαζε και μοίραζε κάθε νονός στα βαφτιστήρια του.
Μοίρασμα εσπεριδοειδών και από τους Κερασιώτες
Στη συνέχεια, το μοίρασμα των πορτοκαλιών και των λεμονιών το υιοθέτησαν και οι Κερασιώτες. Όταν οι κάτοικοι της Ν.Κερασιάς ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, έφεραν μαζί τους και την εικόνα των Αγίων Ταξιαρχών. Οι Επανομίτες ήταν αυτοί που τους βοήθησαν οικονομικά για την ολοκλήρωση του ομώνυμου ναού. Έτσι, σε ένδειξη εκτίμησης και ανταπόδοσης, άρχισαν και στη Ν.Κερασιά να μοιράζουν στους πιστούς πορτοκάλια και λεμόνια. Δεν προχώρησαν, όμως, στο στόλισμα του «Θρόνου», γιατί το θεωρούσαν προνόμιο των Επανομιτών.
Η προέλευση του εν λόγω εθίμου
Σύμφωνα με τον λαογράφο Χρήστο Παπαχρήστο*, λόγοι ανάγκης είχαν επιβάλει στους Επανομίτες να τηρούν αυτή τη διαδικασία. Στη συνέχεια, το εξέλιξαν σε έθιμο που αναβιώνει εδώ και πάνω από δύο τουλάχιστον αιώνες τα Θεοφάνια στην Επανομή.
Σύμφωνα με προσωπικές αφηγήσεις παλαιότερων κατοίκων της περιοχής, οι τουρκικές αρχές ήθελαν να τιμωρήσουν τους Επανομίτες για τη συμμετοχή του χωριού στην επανάσταση του 1821. Έτσι, είχαν απαγορεύσει οποιαδήποτε εκδήλωση θρησκευτικού χαρακτήρα έξω από τους ναούς που να φέρει σταυρούς και εξαπτέρυγα. Αυτό συνέβη διότι τότε η εκκλησία, όπως και το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων, είχαν πάρει ενεργό μέρος στον ξεσηκωμό.
Τι σκέφτηκαν οι Επανομίτες για να αντικαταστήσουν, λοιπόν, τους σταυρούς και τα εξαπτέρυγα; Σοφίστηκαν να τοποθετούν αρμάδες πορτοκαλιών και λεμονιών σε τέτοια διάταξη, ένα δίπλα στο άλλο, ώστε να σχηματίζουν σταυρό μεταξύ τους. Ακόμη και στην κορυφή του θρόνου έφεραν οι αρμάδες το σχήμα του σταυρού. Ωστόσο, δεν μπορούσε κανείς να τον διακρίνει, παρά μόνο όταν έσκυβε για να προσκυνήσει την «βάπτιση».
Ο στολισμός του θρόνου κατ’ αυτό τον τρόπο, συνέχισε και στα κατοπινά χρόνια, μετά την επιστροφή των Επανομιτών στο χωριό τους που είχαν πυρπολήσει οι Τούρκοι το 1821, σε αντίποινα για τη συμμετοχή τους στην εξέγερση. Και πλέον έχει γίνει παράδοση και αναβιώνει κάθε χρόνο τα Θεοφάνια.
Περισσότερες πληροφορίες για το έθιμο μπορείτε να βρείτε εδώ:
*Χρήστος Παπαχρήστος, Γέφυρα στο παρελθόν μας, η λαογραφία, η ιστορία, η ζωή της Επανωμής, Επανωμή 1997, χ.ε. σ.128-129
Σπύρος Κουζινόπουλος, Έθιμα των Θεοφανίων: Ο «Θρόνος» της Επανομής, Φάρος του Θερμαϊκού
Θεοχάρης Παζαράς, Ο στολισμός του «Θρόνου» με τα πορτοκάλια στην Επανομή κατά την εορτή των Θεοφανίων, περιοδικό «Η Φωνή της Επανομής», τχ. 87, 2003
Αθανάσιος Τσακνάκης, «Επανομή, Ιστορία – Λαογραφία», Χρονικά της Χαλκιδικής, τχ. 18, 1969
Μπορείς να διαβάσεις:
Πρωτοχρονιά σε Επανομή και Ν. Μηχανιώνα μιας άλλης εποχής
Θυμάστε τα Κάλαντα Πρωτοχρονιάς τα Τσεσμελίδικα;
