Άγιος Αργύριος: Το σπίτι του - Mελετώντας το παρελθόν & ατενίζοντας το μέλλον

Επανομή

8 Μαΐου 2024

Άγιος Αργύριος: Το σπίτι του – Mελετώντας το παρελθόν & ατενίζοντας το μέλλον

by Press

0 comments

2.42k

Διάρκεια ανάγνωσης: 9 λεπτά

Οι Άγιοι Νεομάρτυρες αποτελούν μια πολύ ξεχωριστή και σπουδαία κατηγορία Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Αρθρογραφεί ο Γρηγόρης Σαρβάνης, Δάσκαλος – Θεολόγος

Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τους ονόμασε «ανθισμένα τριαντάφυλλα στην καρδιά του χειμώνα» της οθωμανικής σκλαβιάς, ενώ ο Αγιορείτης Γέροντας Γεώργιος Καψάνης τους χαρακτήρισες «αντιστασιακούς της Τουρκοκρατίας», αφού η θυσία τους τόνωνε το θρησκευτικό και εθνικό φρόνημα των Ελλήνων. Μέρος αυτής της αγιολογικής ομάδας είναι και ο δικός μας Άγιος Αργύριος ο Επανομίτης. Η πρωτογενής πηγή από την οποία μαθαίνουμε σχετικά με τον βίο και το μαρτύριο του είναι το «Νέο Λειμωνάριο», το οποίο αποτελεί μια συλλογή βίων κυρίως Νεομαρτύρων και εκδόθηκε το 1819 στη Βενετία. Το συναξάρι του Αγίου Αργυρίου, που περιλαμβάνεται στο συγκεκριμένο βιβλίο, γράφτηκε από τον Ιερομόναχο Νικηφόρο τον Χίο, με βάση όσα του διηγήθηκαν άνθρωποι από τη Θεσσαλονίκη που γνώρισαν τον Άγιο.

Δεν θα επεκταθούμε περισσότερο στον βίο του Αγίου, μιας και είναι αρκετός γνωστός, ειδικά στους Επανομίτες. Θα σημειώσουμε μόνο ότι η θυσία του Αγίου Αργυρίου και η άρνησή του να αλλαξοπιστήσει αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα, αν λάβουμε υπόψη καταρχάς ότι οι εξισλαμισμοί στον βόρειο ελληνικό χώρο είχαν λάβει πολύ μεγάλη έκταση, με αποτέλεσμα και στην Επανομή από τα τέλη του 18ου μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα να έχουν καταγραφεί επίσημα έξι περιπτώσεις μεταστροφής στον μωαμεθανισμό.

Επιπρόσθετα, το έτος 1806, κατά το οποίο μαρτύρησε ο Άγιος, είχε ξεκινήσει επανάσταση των Σέρβων εναντίον των Οθωμανών, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι κατακτητές να δείχνουν ακόμη μεγαλύτερη σκληρότητα προς τους χριστιανικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας .

Το ζήτημα το οποίο θα εστιάσουμε στις επόμενες γραμμές αφορά στην παράδοση σχετικά με το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Άγιος Αργύριος στην Επανομή. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι στον ναό του Αγίου Αργυρίου υπάρχει μια εξαιρετικής αισθητικής τοιχογραφία, στην οποία εικονίζεται η μητέρα του Αγίου να τον αποχαιρετά έξω από το πατρικό του σπίτι.

Τοιχογραφία του Ιερού Ναού Αγίου Αργυρίου με τίτλο «ο Άγιος Αργύριος αναχωρών εξ Επανομής»

Εικόνα 1: Τοιχογραφία του Ιερού Ναού Αγίου Αργυρίου με τίτλο «ο Άγιος Αργύριος αναχωρών εξ Επανομής».Η τοπική παράδοση της Επανομής τοποθέτησε το σπίτι του Αγίου σε περιοχή κοντινή με τον σημερινό ναό. Μάλιστα, όταν αντιπροσωπεία Επανομιτών βρέθηκε στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου το 1930, όπου και έμαθαν για τον λησμονημένο Άγιο του χωριού τους, σε αφήγηση του προς τον ηγούμενο της Μονής ο Ιωάννης Χαλιάπας διηγήθηκε μια μαρτυρία του πατέρα του Πασχάλη .

Σύμφωνα με αυτή, το σπίτι του Αγίου ήταν στα «Νακάδικα», ομάδα σπιτιών η οποία βρίσκεται έως και σήμερα ανατολικά του ναού. Πάντως, η πεποίθηση ότι το σπίτι του Αγίου ήταν στην ευρύτερη ακτίνα του σημερινού ναού φαίνεται ότι ήταν ισχυρή στους Επανομίτες. Γι’ αυτό και το 1931, όταν επανήλθε η τιμή του Αγίου στο χωριό, οι κάτοικοι έχτισαν ένα μικρό προσκυνητάρι βορειοανατολική του σημερινού ναού, το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα .

Το προσκυνητάρι του Αγίου Αργυρίου (1931) σε κόκκινο πλαίσιο, όπως διακρίνεται στο βάθος αριστερά σε σχέση με τον σημερινό ναό

Προϊόντος του χρόνου, υπήρξαν υποθέσεις που ταύτισαν το σπίτι του Αγίου Αργυρίου με την παλιά οικεία των Χρήστου και Γεωργίου Νάνου, η οποία βρισκόταν επίσης ανατολικά του ναού. Μάλιστα, στο πολύ αξιόλογο βιβλίο του Αρχιμανδρίτη Άνθιμου Ίγγλεζη «Επανομή Ιστορικοεκκλησιαστική Συμβολή (μέσα 19ου-αρχές 20ου αι.)», που εκδόθηκε το 2015, παρατίθεται με επιφύλαξη σχετική μαρτυρία του Χρήστου Νάνου, τότε 83 ετών , ο οποίος σήμερα δεν είναι στη ζωή. Σύμφωνα με τη αφήγηση αυτή, το σπίτι του Αγίου παρέμεινε έρημο και πέρασε στο τουρκικό δημόσιο, αφού η γενιά του δεν είχε απογόνους και χάθηκε. Στη συνέχεια, το σπίτι αγόρασε από το τουρκικό δημόσιο κάποιος Κωνσταντίνος Ντουγραματζής.

Σχετικά με το πρόσωπο αυτό δεν γνωρίζουμε αν καταγόταν από την Επανομή ή όχι, δεδομένου ότι το επίθετο αυτό δεν υπάρχει πλέον στο χωριό. Είναι επιβεβαιωμένο όμως ότι ο Ντουγραματζής ήταν άνθρωπος με οικονομική επιφάνεια, αφού είναι καταγεγραμμένος ως ο δεύτερος σε σπουδαιότητα δωρητής των Δημοτικών Σχολείων της Επανομής έως και σήμερα. Στα πλαίσια της ίδιας μαρτυρίας, ο Ντουγραματζής δώρισε το οίκημα στην τότε εφορεία των σχολείων από την οποία το αγόρασε ο παππούς του Χρήστου Νάνου και έτσι περιήλθε στην κατοχή της οικογένειας. Το παλιό σπίτι, που ήταν μακεδονικό αρχοντικό με δύο ορόφους και μεγάλα δωμάτια, κατεδαφίστηκε το 1962, για να χτιστεί νέο οίκημα.

Σχετικά με την ημερομηνία κατασκευής του σπιτιού, μαρτυρείται από τον ζωγράφο και λαογράφο Χρήστο Παπαχρήστου η χρονολογία 1756, η οποία, κατά τα γραφόμενά του, υπήρχε σε πέτρινη επιγραφή στην επάνω πλευρά της όψης του . Ο ίδιος ζωγράφος μάλιστα απεικόνισε σε ζωγραφικό πίνακα το σπίτι που αποδίδεται στην οικογένεια του Αγίου Αργυρίου με βάση της αφηγήσεις των γειτόνων.

Ζωγραφική απεικόνιση του σπιτιού που αποδίδεται στον Άγιο Αργύριο

Πάντως η ταύτιση του σπιτιού του Αγίου με συγκεκριμένο οίκημα παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες, γι’ αυτό και η παραπάνω μαρτυρία οφείλει να αντιμετωπίζεται με πολλή επιφυλακτικότητα. Άλλωστε, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κατά την Επανάσταση της Χαλκιδικής το 1821, η οποία έλαβε χώρα μόλις 15 χρόνια μετά το μαρτύριο του Αγίου Αργυρίου (1806), τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν στο χωριό, το λεηλάτησαν και το έκαψαν.

Ο «χαλασμός του χωριού», όπως ονομαζόταν από τους Επανομίτες το τραγικό αυτό γεγονός, αποτελεί, σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή Ιστορίας και Αρχαιολογίας Θεοχάρη Παζαρά, τον σημαντικότερο λόγο που δεν επιτρέπει τον ακριβή προσδιορισμό της οικίας του Αγίου . Συμμεριζόμενος την ίδια γνώμη, ο Αρχιμανδρίτης Άνθιμος Ιγγλέζης επισημαίνει ότι ο αντίκτυπος της καταστροφής του οικιστικού συγκροτήματος του χωριού από τους Τούρκους «δημιουργεί προβληματισμό σχετικά με την ακεραιότητα και τη διατήρηση των σπιτιών, συμπεριλαμβανομένου και του αγίου» . Στις απόψεις αυτές οφείλουμε να προσθέσουμε και την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς σχετικά με το σπίτι του Αγίου Αργυρίου στο έργο του δασκάλου Αθανασίου Τσακνάκη «Χρονικά της Χαλκιδικής. Επανομή, Ιστορία-Λαογραφία», το οποίο εκδόθηκε το 1969 και κατέγραψε σε σημαντικά βαθμό την τότε ζώσα προφορική παράδοση του τόπου.

Συμπερασματικά, λοιπόν, το σπίτι του Αγίου Νεομάρτυρα Αργυρίου του Επανομίτη βρισκόταν, σύμφωνα με την προφορική παράδοση της Επανομής, σε σημείο κοντά στον σημερινό ιερό ναό, χωρίς να μπορεί να προσδιοριστεί με αξιοπιστία το ακριβές σημείο. Η ιστορική ανασκόπηση του θέματος δεν έγινε απλά και μόνο για ιστορικούς, λαογραφικούς ή συναισθηματικούς λόγους, αλλά επιδιώκει να καταλήξει σε μια συγκεκριμένη πρόταση. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ζούμε σε μια εποχή γοργών αλλαγών και μετασχηματισμών, κρίνεται απαραίτητη η διατήρηση της συλλογικής μνήμης με κάθε τρόπο. Εκμεταλλευόμενοι, λοιπόν, τη δυναμική που έχει ανακύψει σχετικά με τον Άγιο Αργύριο, ειδικά το τελευταίο διάστημα μετά την επιστροφή μέρος των λειψάνων στον γενέθλιο τόπο του, προτείνουμε τη δημιουργία ενός μουσειακού χώρου, που θα ονομαστεί «Το σπίτι του Αγίου Αργυρίου».

Ο χώρος αυτός θα λειτουργήσει ως σημείο τιμής και μνήμης του Νεομάρτυρά μας, αλλά και ως μέρος διαφύλαξης της ιστορίας του χωριού μας. Σε ιδανικές συνθήκες θα μπορούσε να αξιοποιηθεί κάποιο από τα ελάχιστα σπίτια μακεδονικού τύπου που έχουν διασωθεί στο χωριό μας. Εκεί θα υπάρξει αίθουσα αφιερωμένη αποκλειστικά στον τοπικό μας Άγιο, αλλά και έκθεση με την μακραίωνη ιστορία του χωρίου, όπου θα παρουσιάζεται αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, αντικείμενα της αγροτικής ζωής ή της καθημερινής ζωής.

Ανάλογες προσπάθειες έχουν πραγματοποιήσει με επιτυχία τόσες σε περιπτώσεις Αγίων Νεομαρτύρων (σπίτι της Αγίας Ακυλίνας στο Ζαγκλιβέρι), αλλά και σε περιπτώσεις σύγχρονων Αγίων (σπίτι του Αγίου Παϊσίου στην Κόνιτσα). Μάλιστα, τα σπίτια των Αγίων αποτέλεσαν και σημαντικό πόλο έλξης θρησκευτικού τουρισμού για τους τόπους αυτούς. Αφήνουμε το θέμα ανοιχτό, θεωρώντας όμως αδήριτη τη δράση όλων μας, ώστε αφενός να τιμήσουμε, όπως οφείλουμε, τον συντοπίτη μας Άγιο αφετέρου να καταστήσουμε την Επανομή ιστορική έδρα του Δήμου Θερμαϊκού στην ουσία και όχι μόνο στους τύπους.

Ας αποτελέσει, λοιπόν, η επιστροφή των λειψάνων του Αγίου Αργυρίου στον τόπο του την αποφασιστική αφορμή, για να «επιστρέψουμε» όλοι στις ρίζες και στο παρελθόν μας και να ξαναθυμηθούμε τη λησμονημένη τοπική μας ιστορία!