Η ιστορία της Παναγίας και τα 500 ονόματα που χάρισε η λαϊκή πίστη και παράδοση
Αμέτρητα είναι τα ονόματα που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία και είναι βγαλμένα από ύμνους άλλα και από τον τόπο που βρίσκεται ένας Ναός ή ένα Μοναστήρι ή εξαιτίας του τρόπου αγιογράφησης.
Σύμφωνα με τον διδάκτωρ Θεολογίας, Αλέξανδρος Καριώτογλου, η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνία της Ελλάδας.
Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει πολυάριθμα προσωνύμια και της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια.
Σε κάθε γωνία της Ελλάδας ακούγονται διαφορετικά παράξενα ονόματα για την Παναγία.
Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.
«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Όπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».
Ο κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».
Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ίο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Άνδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.
Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της. Όπως υπενθυμίζει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου στο Αγιον Ορος.
Η απεικόνιση της Παναγίας με τρία χέρια αποδίδεται στην εξής ιστορία: «Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κρατώντας το κομμένο δεξί του χέρι, το οποίο του κόπηκε από τους
εικονομάχους, παρακάλεσε την Παναγία να μη μείνει ανάπηρος. Χάρη σε θαύμα της Παναγίας συγκολλήθηκε το άκρο και εκείνος της αφιέρωσε ασημένιο ανάθημα σε σχήμα χεριού. Η θέση του στη συγκεκριμένη εικόνα το κάνει να φαίνεται σαν ένα τρίτο χέρι της Παναγίας».
Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα.
Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ’ άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά. Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια.
Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι γιατί στο υψόμετρο που βρίσκεται φυσάει δυνατός άνεμος ο οποίος βροντάει.
Η Θαλασσομαχούσα
Η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας βρίσκεται ακόμη και στην Ζάκυνθο και στη Μονή Στροφάδων. Η εικόνα που κάποτε την είχαν «κλέψει» πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι χωρίς να καταστραφεί στην θάλασσα.
Η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Έτσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.
Το συμπέρασμα του κ. Καριώτογλου:
«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου. Άλλωστε και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι’ αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού».
Τα 500 ονόματα που έχουν «βαφτίσει» την Παναγία
Αγγελόκτιστος, Αγία Σκέπη, Αγιάσσου, Αγιοδεκτινή, Αγιοηλιώτισσα, Αγιολούσαινα, Αγίου όρους, Αγνή, Αγριδιώτισσα, Αγριλιώτισσα, Αειμακάριστος, Αειμεσιτεύουσα, Αθηνιώτισσα, Αιγύπτια, Αιματούσα, Αιμίαλου, Αιρκώτισσα, Ακαθή, Ακατάβλητος, Ακατάφλεκτη, Ακήραση, Ακρωτηριανή, Αλανιώτισσα, Αλεξανδριανή, Αλεξίου Κομνηνού, Αλεπινή, Αληθινή, Αλλοιώτισσα, Αλόχη, Αματίτση, Αμεμπτος, Αμετάθετος, Αμολιανή, Αμόλυντος, Αμπελακίων, Αμπελοκήπισσα, Αμωμη, Ανασσα, Αναφωνήτρια
Αντινίτισσα, Αντιφωνήτρια, Ανωμερίτισσα, Αξιον Εστί, Απείρανδρος, Απειρόγαμος, Απρόσιτος, Αρακιώτισσα, Αράπισσα, Αρβανίτισσα, Αρειας, Αρμενοκρατούσα, Αρσανά, Αρτάκης, Αρχαγγελιώτισσα, Αρχισπορίτισσα, Ασπραγγέλου, Ασπροβουνιώτισσα, Ασπροπαναγιά, Ασύγκριτη, Αυγουστιανή, Αφέντρικα, Αφθορος, Αφροδίτισσα, Αχειροποίητος, Αχραντος, Αψιδιώτισσα, Βαλουκλιώτισσα, Βανιώτισσα, Βαραγγιώτισσα, Βαρδιανιώτισσα, Βαρκού, Βασίλισσα, Βασιληγενέτειρα, Βατοπεδινή, Βατούσαινα, Βελανιδιά, Βελεστίνου, Βελλά, Βεργουπουλιανή, Βηματάρισσα, Βιγλιώτισσα, Βιδιανή, Βιργιωμένη, Βλασαρού, Βλαχέρνα, Βλέπουσα, Βλυχιόρικα, Βοήθεια, Βορεινή, Βούλιστα, Βουναρκώτισσα, Βουνογιάτρισσα, Βουνού, Βουρνιώτισσα, Βράχου, Βρεσθενίτισσα, Βρεφοκομούσα, Βρεφοκρατούσα, Βρεφουργήσασα, Βρεχούσα, Βροντιανή, Βρόντου, Βροχής, Βρυσιανή, Γαλακτίνης, Γαλακτοτροφούσα, Γαλανή, Γαλανούσα, Γαλατιανή, Γαλατούσα, Γαλαχτοτροφία, Γαλαχτοφορούσα, Γαλουχιότισσα, Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανών, Γέννας, Γερόντισσα, Γεσθημανίτισσα, Γηνατού, Γηρομεριού, Γιαλούσα, Γιάτρισσα, Γκαβή, Γκιζιλκιζιώτισσα, Γκουβερνιώτισσα, Γλυκιώτισσα, Γλυκοκυματούσα, Γλυκοφιλούσα, Γλωσσά, Γοιρδελάκη, Γοργόνα, Γοργοεπήκοος, Γουμένισσα, Γουμερά, Γουνιώτισσα, Γούντα, Γουρλομάτα, Γραφιώτισσα, Γρηγορίτσα, Γρηγορούσα, Γύψενη, Γωνιά Δαδιού, Δαδιώτισσα, Δακρυρροούσα, Δαμάστα, Δέηση, Δεκαπεντούσα, Δένδρου, Δεξιοκρατούσα, Δεόμενη, Δερμάτα, Δέσποινα Δημοκράνια, Διακονούσα, Διασώζουσα, Δικαιόκριτος, Δικαιότατη, Διότισσα, Δόβρα, Δομνιανίτισσας, Δοξάρισσα, Δουβέργαινα, Δακρύβρεχτος, Εγγυήτρια, Εκατονταπυλιανή, Εκκλησιάρχουσα, Εικονίστρια, Ελεημονήτρια, Ελαία, Ελαιοβρύτισσα, Ελειμονήτρια, Ελεοβρύτης, Ελέους, Ελεούσα, Ελευθερώτρια, Ελπιδοφόρα, Ελπϊς Πιστών, Ελωνα, Ενθρονη, Εξακουστή, Εξοχική, Επακούουσα, Επανωχωριανή, Επισκοπιανή, Επουράνιος, Επουράνιος Πύλη, Επταβηματούσα, Ερυπιανή, Εσφαγμένη, Ευαγγελίστρα, Ευρετή, Εύσπλαχνος, Ζαλακιώτισσα, Ζεραχιώτισσα, Ζεριχιώτισσα, Ζερμπτίτση, Ζυλή, Ζωάρκεια, Ζωήρρυτος, Ζωηφόρος, Ζωοδότειρα, Ζωοδότρα, Ζωοδόχος, Ζωοπηγή, Ζωοπόρος, Ζωοτόκος, Ηγήτρια, Ηγουμένη, Ηδύπνους, Ηλιόκαλη, Ηλιοτόκος, Θαλασσινή, Θαλασσίτρα, Θαλασσομάχισσα, θαλασσομαχούσα, Θαρεινή, Θεάλεχτη, Θεοδίδαχτη, Θεοδόξαστη, Θεόκλητη, Θεοκνήτωρ, Θεοκόσμητη, Θεόληπτος, Θεομάνα, Θεομητροπρεπεστέρα, Θεοσκέπαστη, Θεοτίμητη, Θεοτόκος, Θεουργία, Θεόφραστος, Θεόφρων, Θερμιαν, Θευαγέστατη, Θρηνούσα, Θρηνωδούσα, Θωμιανή, Ίαμα, Ίαση, Ιερόβλαστος, Ιερομύτης, Ιεροσολυμιτική, Ιεροσολυμίτισσα, Ιλαρώτατη, Ιμερόεσσα, Ισηγορία, Καγιά, Καθαριώτισσα, Καθαρών, Καθρέπτης, Κακαβιώτισσα, Καλαθή, Καλαμιώτισσα, Καλάμου, Καλιγού, Καλλίτοκος, Καλού Νερού, Καλυβιαν, Καμακάρι, Καματερός, Καμένη, Καμπιώτισσα, Κάμπο, Κανάλα, Κανδήξη, Κανταριώτισσα
Καπνικαραία , Καρδιοβαστάζουσα, Καρδιώτισσα , Καρποφορούσα , Καρύπ , Καστριανή , Κάστρου , Καστρουλέρου , Κατάκαρπος , Καταλωνική, Κατάπαυση, Καταπολιανή, Καταφυγή, Καψοδερματούσα, Κερά , Κέρνιτσ , Κεχαριτωμένη, Κεχρινιώτισσα, Κηπουραίων, Κισσιώτισσα, Κιτιού, Κλειδί του Παραδείσου, Κλεισούρας, Κλεφτοπαναγιά, Κοιμητηρίων, Κόκκινη, Κολοκυθιώτισσα, Κολυβιανή, Κορκοδειλιά, Κορυφή, Κορφιάτισσα,Κοσμοπόθητος , Κοσμοσωτείρα, Κοσυφοίνισσα, Κότσικα, Κουκουζέλισσα, Κουμπελίδικη, Κουνοπιώτισσ, Κουρίου, Κουροτρόφος, Κουτσουρώ, Κουφή, Κουφή Πέτρας, Κοφιν, Κρεμαστή, Κρομμυδιώτισσα, Κτιστή, Κτιτόρισσα, Κυκκώτισσα, Κυπαιότισσα, Κυρά Ξένη και κυρία των Αγγέλων, Κώμη, Λαγουδιανή, Λαμπρότατ, Λαμπροφορία, Λαοδηγήτρια, Λαού, Λαρνιώτισσα, Λαυριώτισσα, Λάχνη, Λεσινιώτισσα, Λεφένα, Λεχούσα, Λιβαδιώτισσα, Λιόσα, Λιόσα, Λογκοβάρδα, Λοιμιώτισσα, Λουβαρά, Λυκοδήμου, Λυκούρεσι, Μαγαζιώτισσα, Μαγδαληνή, Μαδύτου, Μακελάρια, Μαλεβή, Μανδαλάκη, Μανεδή, Μαντιλούσα, Μαραθούντ, Μαρία, Μαστών, Μαύρη, Μαυριώτισσα, Μαυρομμάτα, Μαχαιρωμένη, Με τους κρίνους , Μεγαλομάρτυρος, Μεγαλόχαρη, Μεσοσπορίτισσα, Μητέρα, Μητέρα Θεού επί τον θρόνο, Μικρά, Μογρονήσι, Μολυβδοσκέβαστ, Μοναρκά, Μυροβλύτισσα, Μυρτενή, Μυρτιδιώτισσα, Μυφελαιώτισσα, Νάπα, Νάσσα, Νέα, Νέγρω, Νεοφάνεισσα, Νεροφορούσα, Νικητάτο, Νικοποιός, Νταλλιανή, Νυμφοτόκος, Ξενοβλήτης, Ξένων, Ξεσκλαβώτρα, Ξεσπορίτισσα, Ξηροκαμπίτισσα, Ξηρορείτισσα, Ξυνήγορος, Οδηγήτρια, Οικειώτατ, Οικονόμισσα, Ολβιόδωρος, Ολυμπιώτισσα, Ομόθεος, Ομονοούσ, Ορθοκωστά, Οσιώτατ, Ουρανού και Γης, Παγγαιότισσα, Πάθου, Παιδεύσασα, Παλαιοκαστρίτισσα, Παλαιολογίνα, Παλατιανή, Παλίνου, Παμμακάριστος, Παναγιόχορτ, Πανάχραντο, Πανάχραντος, Παντάνασσα, Παντευλόγητη, Πάντιμο, Παντόχαρ, Πάντων χαρά, Παραμυθία, Παρηγορήτρα, Παρθέν, Παμμακάριστος, Παυσολύπη, Πειραιώτισσα, Πελαγονίτισσα, Πεπελινίτσης, Περίβλεπττος, Περλιγού, Πετραϊδα, Πλαγιά, Πλατανιώτισσα, Πλατυτέρα, Πολίτισσα, Πολυσπορίτισσα, Πονολύτρια, Πόνο, Πορταϊτισσα, Πορτιαν, Πουλάτη, Πρέσβειρα, Προαναγγελλομένη, Προπύλ, Προσηγορία, Προσίστισσ, Προστάτρια, Προσφυγιά, Προυσιώτισσα, Πυριότισσα, Πυροβολήθεισα, Ραγίο, Ραχοπήδη, Ρόδο το Αμάραντ, Ρόμβη, Ρουμελιώτισσα, Σαμακιώτισσα, Σεπτεμβριανή, Σημάο, Σκάλα του Ουρανού, Σκαλωτή, Σκιαδενή, Σκοπιότισσα, Σοίριζ, Σοτομβριανή, Σουμελά, Σπηλιώτισσα, Στεφάνα, Σώματα, Σωτήρα, Ταξιδιάρα, Ταταρνώτισσα, Τήνο, Tης Βάτου, Τίμια Σκέπη, Τιμιωτέρα, Τοπλoύ, Του Χάρου, Τουρλιανή, Τριχερούσα, Τροβάτου, Τρουλή, Τρυπητή, Τρυφερούσα, Τσαμπίκα, Τσυκκώτισσα, Υπέρμαχος, Υψηλή, Φανερουλιώτισσα,Φανερωμένη, Φαρμακολύτρα, Φιδιότισσα, Φιδοττοταμιανή, Φιδούσα, Φίδωσα, Φλεβαριανή, Φοβερά Προστασία, Χαιρετισμών, Χαλκοπρατειών, Χελιδονού, Χιλιονοματούσα, Χοζοβιώτισσα, Χρυσαφίτισσα, Χρυσοβαλάντη, Χρυσογαλούσα, Χρυσοδαφνιώτισσα, Χρυσοκαστριώτισσα, Χρυσοκελλαριά, Χρυσοπηγή, Χρυσοσκαλίτισσα,Χρυσοσπιλιώτισσα, Ψυχοσώστα, Ψυχοσώτρια.
Μπορείς να διαβάσεις:
Τα Εννιάμερα της Παναγίας στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης στη Ν. Μηχανιώνα
