Τσικνοπέμπτη: Λαογραφία, ήθη, έθιμα και παραδόσεις της Αποκριάς
Είναι αδιαμφισβήτητα η πιο “νόστιμη” ημέρα του χρόνου με την ατμόσφαιρα σε όλη τη χώρα να μυρίζει… τσίκνα! Τι συμβολίζει όμως η Τσικνοπέμπτη και από που προέρχεται το πιο “νεφελώδες” έθιμο της Ελλάδας;
Στο μέσο της Κρεατινής εβδομάδας βρίσκεται η Τσικνοπέμπτη, κατά την οποία παραδοσιακά καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα κρέατος, ενόψει της επερχόμενης νηστείας της Σαρακοστής.
Η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου, λοιπόν, ονομάζεται Τσικνοπέμπτη ή Τσικνοπέφτη, επειδή την ημέρα αυτή όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λειώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο “μυρωδάτος” καπνός – κοινώς τσίκνα – είναι διάχυτος παντού.
Γιατί επιλέχθηκε η Πέμπτη για τη “μεγάλη γιορτή της κρεατοφαγίας”;
Η Τσικνοπέμπτη γιορτάζεται 11 ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα, την Πέμπτη της 2ης εβδομάδας της Αποκριάς, γνωστή και ως Κρεατινή. Για τους Ελληνορθόδοξους προμηνύει την έναρξη της Σαρακοστής, της σαρανταήμερης περιόδου νηστείας πριν από το Πάσχα.
Ο λόγος που γίνεται ημέρα Πέμπτη, είναι πως η ορθόδοξη εκκλησία θεωρεί σημαντικές τις νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής. Έτσι, και έγινε επιλογή της ενδιάμεσης ημέρας από την Τετάρτη και την Παρασκευή.
Έχει καθιερωθεί να κυριαρχεί το κόκκινο χρώμα είτε το κρέας είναι αυτό, είτε το κρασί. Έτσι η Τσικνοπέμπτη θα μας θυμίζει το Πάσχα και την χαρά της Αναστάσεως.
Παρόμοιες γιορτές, όμως, έχουν άλλες χώρες και χριστιανικά έθνη, όπως το Weiberfastnacht στη Γερμανία και τη Mardi Gras («Λιπαρή Τρίτη») στη Γαλλία που όμως αντιστοιχεί στην Ορθόδοξη Καθαρά Δευτέρα.
Η Τσικνοπέμπτη ανά την Ελλάδα
Τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσια, ο Βλάχικος Γάμος της Θήβας, Ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς στην Πάτρα, το Ξινό Νερό της Φλώρινας, τα Προξενιά στις Σέρρες αλλά και το έθιμο της Κότας – Κούρκου στην Κομοτηνή είναι μερικά μόνο από τα έθιμα ανά την Ελλάδα που λαμβάνουν χρόνο κάθε χρόνο την Τσικνοπέμπτη.
«Ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς στη Πάτρα»
Το έθιμο «Ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς» γίνεται στην Πάτρα. Η Γιαννούλα ήταν υπαρκτό πρόσωπο, επρόκειτο για μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης που έζησε στην περίοδο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κύρια δραστηριότητά της ήταν η πώληση κουλουριών που της εξασφάλιζε τα προς το ζην.
Ορισμένοι Πατρινοί εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της και το ευφάνταστο του χαρακτήρα της, της έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον πρόεδρο της Αμερικής Ουίλσον.
Η εύπιστη κουλουρού υποδεχόταν τον υποτιθέμενο Ουίλσον, Ιούλσο όπως τον πρόφερε η ίδια, και που φρόντιζαν πάντα να τον ντύνουν με φράκο και ημίψηλο, αλλά ώσπου να αντιληφθεί την ειρωνεία της στιγμής, το πλήθος των συγκεντρωμένων για το γάμο είχε διασκεδάσει με την ψυχή του.
Κορφιάτικα Πετεγολέτσια και Κουκουνάρα
Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα «Κορφιάτικα Πετεγολέτσια» ή πετεγόλια ή πετέγολα. Η πετεγολέτσα, το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό και αποτελεί μέρος του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού. Είναι θεατρικό είδος που μοιάζει πάρα πολύ με την comedia dell’ arte.
Τα πετεγολέτσια πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στις κεντρικές πλατείες ή τα στενά δρομάκια των διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με αποκορύφωμα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια που είναι το κέντρο της παλιάς πόλης, κοντά στην τοποθεσία «Κουκουνάρα».
Βγαίνουν στη φόρα όλα τα άπλυτα των υποτιθεμένων πού έπεσαν σε διάφορα παραπτώματα, καυτηριάζοντας διαχρονικούς τύπους ανθρώπων και καταστάσεων.
Ξινό Νερό Φλώρινας – Χορός μασκέ
Στον οικισμό Ξινό Νερό Φλώρινας, με αφορμή τον εορτασμό για τα τοπικά έθιμα της Τσικνοπέμπτης γίνεται χορός μασκέ με ορχήστρα και παραδοσιακή μουσική.
Τα «Προξενιά» στις Σέρρες
Τα τοπικά έθιμα εντοπίζονται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και ειδικότερα στις Σέρρες, όπου στις αλάνες ανάβονται μεγάλες φωτιές, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους. Κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
Η Κότα – Κούρκος της Κομοτηνής
Στην Κομοτηνή καψαλίζουν μια κότα που πρόκειται να φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της Απόκρεω). Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα φαγώσιμα.
Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά πραγματοποιούν την παροιμία που αναφέρουν τα τοπικά έθιμα πως ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».
Ο Βλάχικος Γάμος
Ο Βλάχικος Γάμος είναι ένα από τα πιο ζωντανά προχριστιανικά κατάλοιπα των αρχαίων ομαδικών ελληνικών τελετουργιών. Η λαϊκή αυτή κωμωδία διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες από τους βλάχους-ποιμένες της περιοχής του Ασπροποτάμου που ήταν απάτητη από τους Τούρκους και άλλους ξένους κατακτητές. Από εκεί μεταφέρθηκε στη Θήβα, γύρω στα 1830.
Το σύνολο των δρώμενων του εθίμου του Βλάχικου γάμου κορυφώνεται με την πομπή και την τελετή του «γάμου» την Καθαρά Δευτέρα και τον σκωπτικό διάλογο, ο οποίος εξελίσσεται με την βλάχικη προφορά μεταξύ των «συμπεθέρων» του γαμπρού και της νύφης, μεταφέρει δε σημειολογικά στο σήμερα, την αρχαιότατη Διονυσιακή λατρεία, η οποία δραματοποιείται και εικονοποιείται με θεατρικό τρόπο με τον κυκλικό «χορό του πεθαμένου», ο οποίος αποτελεί το κορυφαίο δρώμενο του εθίμου.
Το ομαδικό γλέντι, η πομπή, ο Πυρρίχιος χορός, τα φλάμπουρα με τα γαρυφαλλοστόλιστα πορτοκάλια, οι γκλίτσες (παραλλαγές των Βακχικών θυρσών), η τσουχτερή σάτιρα, οι αισχρολογίες και τα πειράγματα, ο χωρίς σταματημό χορός, οι θεατρίνοι που λέγονται με την ιδιόμορφη φορεσιά τους (κατσάρια δεμένα στις άσπρες κάλτσες σαν αρχαία σανδάλια, με τα κλαριά κισσού στα κεφάλια τους) και τα καμώματά τους, ο χορός του πεθαμένου που συμβολίζει την ανάσταση της φύσης, την νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο, είναι λίγα από τα σημάδια που μαρτυράνε ότι τούτος ο «Γάμος», το πολυσήμαντο αυτό λαϊκό αφιέρωμα, είναι ένα αυθεντικό κατάλοιπο της πανάρχαιας οργιαστικής Διονυσιακής λατρείας.
Μπορείς να διαβάσεις:
17o Thermaikos Youth Folk Festival: Άνοιξαν οι δηλώσεις συμμετοχής
